Centrum Zdrowia Psychicznego

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje zdrowie psychiczne jako "pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka, a także zdolność do rozwoju i samorealizacji". To znacznie więcej niż tylko brak zdiagnozowanej choroby psychicznej. Jest to stan, w którym jednostka:

• Potrafi realizować swój indywidualny potencjał.
• Skutecznie radzi sobie z codziennymi stresorami i wyzwaniami życiowymi.
• Jest w stanie produktywnie pracować i wnosić wkład w życie swojej społeczności.
• Odczuwa satysfakcję z życia i relacji z innymi.

Psycholog Carol Ryff rozwinęła tę koncepcję, wskazując na sześć kluczowych wymiarów dobrostanu psychicznego:

1. Samoakceptacja: Pozytywny stosunek do samego siebie, akceptacja swoich mocnych i słabych stron.
2. Osobisty rozwój: Poczucie ciągłego rozwoju, uczenia się i stawania się lepszą wersją siebie.
3. Cel w życiu: Posiadanie celów życiowych i poczucia sensu istnienia.
4. Panowanie nad otoczeniem: Umiejętność efektywnego zarządzania swoim życiem i otoczeniem, radzenia sobie z codziennymi sprawami.
5. Autonomia: Poczucie niezależności, samostanowienia i wewnętrznej motywacji.
6. Pozytywne relacje z innymi: Posiadanie ciepłych, satysfakcjonujących i opartych na zaufaniu relacji z innymi ludźmi.

Takie holistyczne ujęcie podkreśla, że dbanie o zdrowie psychiczne to aktywny proces, który obejmuje wiele aspektów naszego życia. Systemy opieki zdrowotnej powinny wspierać nie tylko leczenie zaburzeń, ale także promować zasoby i umiejętności niezbędne do osiągania dobrostanu.

Nasz dobrostan psychiczny jest kształtowany przez złożoną mozaikę czynników wewnętrznych (biologicznych i psychologicznych) oraz zewnętrznych (środowiskowych i społecznych). Zrozumienie tych wpływów jest kluczowe dla profilaktyki i interwencji.

Czynniki wewnętrzne:

• Genetyka i biologia: Predyspozycje genetyczne mogą wpływać na podatność na niektóre zaburzenia psychiczne. Równowaga neurochemiczna w mózgu również odgrywa istotną rolę.
• Cechy osobowości: Optymizm, rezyliencja (odporność psychiczna), poczucie własnej skuteczności, ekstrawersja czy neurotyczność mogą modulować reakcje na stres i ogólne samopoczucie.
• Umiejętności radzenia sobie: Posiadane strategie radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania problemów i regulacji emocji.
• Samoocena i samoakceptacja: Pozytywny obraz siebie i akceptacja swoich niedoskonałości.
• Zdrowie fizyczne: Kondycja fizyczna, dieta, sen i aktywność fizyczna mają bezpośredni wpływ na zdrowie psychiczne. Przewlekłe choroby somatyczne mogą zwiększać ryzyko problemów psychicznych.

Czynniki zewnętrzne:

• Relacje społeczne: Jakość i ilość wsparcia społecznego od rodziny, przyjaciół, partnerów. Poczucie przynależności i bycia kochanym.
• Doświadczenia życiowe: Zarówno pozytywne (np. sukcesy, miłość), jak i negatywne (np. traumy, straty, przemoc, dyskryminacja).
• Warunki socjoekonomiczne: Poziom dochodów, status zatrudnienia, warunki mieszkaniowe, dostęp do edukacji i opieki zdrowotnej. Ubóstwo i bezrobocie są znaczącymi czynnikami ryzyka.
• Środowisko życia i pracy: Bezpieczeństwo, jakość środowiska naturalnego, warunki w miejscu pracy (np. poziom stresu, wsparcie przełożonych).
• Czynniki kulturowe i społeczne: Normy społeczne, wartości, stygmatyzacja związana z problemami psychicznymi.

Ważne jest, aby pamiętać, że problemy psychiczne rzadko mają jedną przyczynę. Najczęściej są wynikiem złożonej interakcji wielu z wymienionych czynników. Dlatego też podejście do leczenia i profilaktyki powinno być kompleksowe i zindywidualizowane.

Zaburzenia psychiczne są powszechne i mogą dotknąć każdego, niezależnie od wieku, płci czy statusu społecznego. Poniżej przedstawiamy krótki opis najczęściej diagnozowanych grup zaburzeń:

Zaburzenia nastroju:

• Depresja: Charakteryzuje się uporczywym smutkiem, utratą zainteresowań lub przyjemności (anhedonią), zmęczeniem, problemami ze snem i apetytem, trudnościami z koncentracją, poczuciem beznadziejności, a w cięższych przypadkach myślami samobójczymi.
• Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD): Występują w niej naprzemienne epizody depresji oraz manii (stan podwyższonego nastroju, euforii, nadmiernej aktywności, zmniejszonej potrzeby snu, gonitwy myśli, podejmowania ryzykownych zachowań) lub hipomanii (łagodniejsza forma manii).

Zaburzenia lękowe:

• Zespół lęku uogólnionego (GAD): Przewlekły, nadmierny i trudny do opanowania lęk oraz zamartwianie się wieloma sprawami, często z towarzyszącymi objawami fizycznymi (napięcie mięśni, problemy ze snem, zmęczenie).
• Zaburzenie paniczne (ataki paniki): Nagłe, niespodziewane napady intensywnego lęku, którym towarzyszą silne objawy somatyczne (np. kołatanie serca, duszności, zawroty głowy, drżenie).
• Fobie: Intensywny, irracjonalny lęk przed określonymi obiektami, sytuacjami lub czynnościami (np. fobie specyficzne jak lęk wysokości, fobia społeczna – lęk przed oceną innych).
• Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD): Występowanie natrętnych myśli (obsesji) i/lub przymusowych czynności (kompulsji), które osoba wykonuje w celu zmniejszenia lęku.

Inne częste zaburzenia:

• Zaburzenia związane ze stresem (np. PTSD): Reakcja na przeżycie skrajnie stresującego, traumatycznego wydarzenia.
• Zaburzenia snu: Problemy z zasypianiem, utrzymaniem snu (bezsenność) lub nadmierna senność (hipersomnia).
• Zaburzenia odżywiania: Anoreksja (ograniczanie jedzenia, lęk przed przytyciem), bulimia (napady objadania się i zachowania kompensacyjne), zaburzenie z napadami objadania się.
• Uzależnienia: Od substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, leki) oraz uzależnienia behawioralne (np. hazard, internet, praca).
• Zaburzenia osobowości: Trwałe, nieelastyczne wzorce myślenia, odczuwania i zachowania, które znacząco utrudniają funkcjonowanie.
• Zaburzenia psychotyczne (np. schizofrenia): Charakteryzują się m.in. utratą kontaktu z rzeczywistością, urojeniami, halucynacjami, dezorganizacją myślenia i zachowania.

Pamiętaj, że diagnozę zaburzenia psychicznego może postawić wyłącznie specjalista (psychiatra, psycholog kliniczny) po przeprowadzeniu odpowiedniego badania.

Wczesne rozpoznanie niepokojących sygnałów i szybkie podjęcie odpowiednich działań, w tym szukanie profesjonalnej pomocy, może znacząco poprawić rokowania, skrócić czas leczenia i zapobiec pogłębianiu się problemów psychicznych. Im wcześniej rozpocznie się interwencja, tym większa szansa na pełny powrót do zdrowia i uniknięcie chroniczności zaburzenia.

Sygnały ostrzegawcze, na które warto zwrócić uwagę (u siebie lub bliskich):

• Zmiany nastroju: Długotrwały smutek, przygnębienie, apatia, utrata zainteresowań, drażliwość, częste wahania nastroju, nadmierna euforia.
• Zmiany w zachowaniu: Wycofywanie się z kontaktów społecznych, izolacja, unikanie aktywności, które wcześniej sprawiały przyjemność, zaniedbywanie obowiązków, nadmierna impulsywność, zachowania ryzykowne.
• Zmiany w myśleniu: Trudności z koncentracją i pamięcią, natrętne, niepokojące myśli, irracjonalne lęki, poczucie beznadziejności, myśli samobójcze.
• Zmiany fizyczne: Znaczące zmiany apetytu lub wagi, uporczywe problemy ze snem (bezsenność lub nadmierna senność), ciągłe zmęczenie, bóle głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe bez wyraźnej przyczyny medycznej.
• Nadużywanie substancji: Zwiększone spożycie alkoholu, sięganie po narkotyki lub nadużywanie leków w celu radzenia sobie z trudnościami.
• Problemy w relacjach: Częste konflikty, trudności w utrzymaniu bliskich związków, poczucie osamotnienia.
• Spadek funkcjonowania: Problemy w pracy, szkole, trudności z wykonywaniem codziennych czynności.

Jeśli zauważasz u siebie lub kogoś bliskiego kilka z powyższych objawów, które utrzymują się przez dłuższy czas i negatywnie wpływają na jakość życia, nie należy ich ignorować. Szukanie pomocy u psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry jest oznaką odpowiedzialności i troski o zdrowie. Wczesna interwencja może zapobiec rozwojowi poważniejszych problemów i znacząco poprawić jakość życia.