Blisko domu z dostępem do różnych form wsparcia tak, by móc je dostosować zarówno do dynamiki kryzysu, jego przebiegu jak i zmieniających się potrzeb pacjenta. W każdym centrum jest Punkt Zgłoszeniowo Koordynacyjny czynny zwykle w godz. 8-18 w każdy dzień powszedni natomiast w tzw. centrach typu B jest dostępny przez całą dobę. Centra typu A realizuję całodobową pomoc w trybie doraźnym w ramach całodobowej Izby Przyjęć lub działu przyjęć. Punkt zgłoszeniowo- koordynacyjny to miejsce pierwszego kontaktu. Na osoby zgłaszające się po wsparcie czeka tam specjalista, zwykle jest to psycholog, z którym z zachowaniem zasad poufności, rozmawia się o problemie, z jakim się przychodzi. Na podstawie tej rozmowy wypracowywany jest wstępny plan wsparcia. Jeśli osoba, która przyszła po wsparcie wymaga pilnego rozpoczęcia oddziaływań terapeutycznych – realizacja planu musi ruszyć nie później niż w ciągu 72 godzin, często rusza natychmiast. W przypadkach stabilnych czekanie na konsultację może potrwać dłużej. Idea działania centrów opiera się na tym, by nie tylko wesprzeć w opanowaniu objawów kryzysu ale też w zdrowieniu i utrzymaniu zdrowia. Centra współpracują więc z pomocą społeczną, władzami lokalnymi, domami kultury, bibliotekami, urzędami pracy – tak by człowieka z doświadczeniem kryzysu wesprzeć w powrocie do zdolności budowania partnerskich, dobrych więzi i samostanowienia. Pomóc mu w powrocie do ról społecznych, które pełnił wcześniej, do nauki czy pracy. Centra wspierają nie tylko osobę w kryzysie ale też sieć jej bliskich, stąd między innymi w wielu z nich terapie rodzinne lub grupy psychoedukacyjne.
Do centrum zdrowia psychicznego można przyjść z każdym problemem o podłożu psychicznym, mając na uwadze, że może on się objawiać na wiele sposobów. Może wiązać się z obniżeniem nastroju bądź wahaniami nastroju, doświadczaniem lęku, zaburzeniami snu, pamięci czy problemami z koncentracją uwagi, problemami z jedzeniem ale też objawami psychosomatycznymi, które będą prezentować się jako np. bóle głowy, brzucha, stawów, częste infekcje. Załamanie może być związane ze stresem, trudną sytuacja życiową, jak rozstanie, żałoba, utrata pracy, przeprowadzka do innego miasta, sesja na studiach, choroba w rodzinie. Może też być efektem dużej wrażliwości, trudności relacyjnych, doświadczania przemocy czy problemów ze stawianiem granic. Każdy człowiek jest inny, każdy kryzys zdrowia psychicznego jest inny stąd tak ważne jest indywidualne podejście.
Za proces leczenia zawsze odpowiedzialny jest lekarz psychiatra, to on ustawia farmakologiczne wsparcie jeśli to właśnie ono jest konieczne. I to on czuwa nad procesem zdrowienia osoby, którą prowadzi. W centrach w ramach kompleksowej oferty leczenia i wsparcia dostępne są także m.in. psychoterapia, wsparcie terapeutyczne, psychoedukacyjne czy terapia zajęciowa, które prowadzą psychoterapeuci, psychologowie, terapeuci zajęciowi oraz terapeuci środowiskowi. W centach pracują asystenci zdrowienia – osoby z doświadczeniem kryzysu po odpowiednim szkoleniu, które dzieląc się swoim doświadczeniem zdrowienia wspierają osoby w kryzysie oraz motywują do podejmowania wysiłku związanego z leczeniem. W centrach pracują także pielęgniarki i pielęgniarze, koordynator opieki zajmujący się pacjentami wymagającymi wsparcia w korzystaniu z centrum. Jakie są wymagania dotyczące personelu można przeczytać w standardzie organizacyjnym na stronie centrów: www.czp.org.pl.
Fakultatywnie w centrach może być zatrudniony, i często jest: dietetyk, doradca zawodowy, pracownik socjalny, prawnik.
W każdym centrum jest poradnia zdrowia psychicznego, oddział dzienny, na który pacjenci przychodzą na kilka godzin zajęć terapeutycznych po których wracają do domu, zespół leczenia środowiskowego w ramach którego członkowie zespołu centrum odwiedzają pacjentów w domach, jeśli tego wymaga sytuacja zdrowotna pacjenta oraz oddział ogólnopsychiatryczny, gdzie wsparciem otacza się osobę w kryzysie przez całą dobę. Pacjenci otrzymują tam pomoc na takim etapie kryzysu, kiedy inne formy wsparcia są niewystarczające. Dzięki kompleksowej i umożliwiającej zachowanie ciągłości terapeutycznej ofercie centrów zdrowia psychicznego hospitalizacje mogą być znacznie krótsze a po wypisie ze szpitala pacjent otrzymuje ofertę leczenia w trybie ambulatoryjnym.
Centra dzielą się na dwa typy: centrum typu A i typu B. Pierwsze mają swój oddział ogólnopsychiatryczny, drugie współpracują z wybranym szpitalem w zakresie organizowania tej formy wsparcia.
Wiele centrów prowadzi kluby pacjenta, gdzie osoby z doświadczeniem kryzysu mogą spędzać czas. Pomagają w nich sobie nawzajem. Są centra, które organizują wycieczki, wyjazdy terapeutyczne. Niektóre centra prowadzą mieszkania chronione i treningowe we współpracy z władzami lokalnymi. Centra mogą też organizować hostele.
Centra zdrowia psychicznego działają w ramach pilotażu Narodowego Programu Zdrowia Psychicznego. Podstawą prawną ich działania jest rozporządzenie Ministra Zdrowia. Usługi są finansowane ze środków NFZ.
Zgodnie z zasadami psychiatrii środowiskowej każde centrum ma teren odpowiedzialności, zajmuje się kompleksowym wsparciem ludzi mieszkających na wyznaczonym obszarze. W tej chwili mamy już 84 działające centra, pierwsze tworzyły się w 2018 roku. Do końca roku może zostać otwartych 129 czp.
Programy pilotażowe służą testowaniu rozwiązań w nich ujętych tak, by wypracować jak najlepszą strategię oraz optymalne rozwiązanie organizacyjne, finansowe oraz przede wszystkim jak najlepszy efekt zdrowotny dla pacjentów przed wprowadzeniem rozwiązań systemowych. Zgodnie z planem to centra zdrowia psychicznego mają być podstawą budowania systemu ochrony zdrowia psychicznego w Polsce. Pilotaż trwa do końca przyszłego roku. Do końca 2027 roku wsparciem centrów mają być objęci wszyscy mieszkańcy Polski, centrów ma być wówczas około 300. Tak, by każdy powiat i każda dzielnica dużego miasta miały takie miejsce.
Adresy centrów zdrowia psychicznego znajdują się na stronie www.czp.org.pl w zakładce mapa centrów.
Gdzie szukać wsparcia w kryzysie w miejscach, które jeszcze czekają na utworzenie centrum zdrowia psychicznego?
W przychodni – u lekarza pierwszego kontaktu, w poradni zdrowia psychicznego – wizyta u lekarza psychiatry nie wymaga skierowania, jest ono potrzebne do psychologa, na terapię i może je wystawić np. lekarz pierwszego kontaktu. Dostępność terminów można sprawdzić w wyszukiwarce na stronie NFZ, wystarczy wpisać w nią hasło: poradnia zdrowia psychicznego i zaznaczyć obszar, który nas interesuje. W przypadkach nagłych po wsparcie należy sięgać natychmiast – na izbie przyjęć najbliższego szpitala psychiatrycznego, gdzie lekarz oceni jak bardzo trudna jest sytuacja czy wymaga hospitalizacji a jeśli nie – podpowie ścieżkę leczenia.
Po radę i wsparcie można też zgłaszać się korzystając z telefonów pomocowych, kontaktując się z fundacjami i stowarzyszeniami, które zajmują się wspieraniem osób z doświadczeniem kryzysu i ich bliskich.
Jeśli jesteśmy świadkami sytuacji, w której ktoś bliski doświadcza nagłego trudnego stanu lub widzimy to w komunikacji miejskiej, sklepie, na ulicy po wsparcie należy wezwać pomoc dzwoniąc pod numer alarmowy 112. Skorzystanie z niego może uratować życie.
W dniu zdrowia psychicznego miejmy na uwadze, że kryzys psychiczny jest cierpieniem ale cierpieniem jest także to, jak odbierany jest przez otoczenie. To przez lęk przed stygmatyzacją sięgamy często po pomoc dopiero wtedy, kiedy jest on już tak dotkliwy, że paraliżuje nam życie. Im szybciej zgłosimy się po pomoc, tym większą mamy szansę na łatwiejsze poradzenie sobie z problemem. Prędzej niż my sami, nasze problemy ze zdrowiem psychicznym mogą zobaczyć ludzie w naszym otoczeniu. Jeśli dostajemy od nich sygnał zaniepokojenia, warto przyjrzeć się sobie uważniej. Lepiej zgłosić się po poradę do specjalisty nawet jeśli wystarczy tylko psychoedukacyjna porada niż zbagatelizować problem, który może się pogłębić.
Ważne są też są działania edukacyjne, które mogą sprawić, że lepiej będziemy troszczyć się o swoje zdrowie psychiczne oraz lepiej rozumieć osoby, które doświadczają lub doświadczyły kryzysu tak, żeby nie doświadczały wykluczenia.
Centra zajmują się działaniami edukacyjnymi, między innymi przez uczestniczenie w lokalnych wydarzeniach jak festyny czy targi, czasem same takie wydarzenia organizują.
Wyzwaniem jest teraz budowanie współpracy międzysektorowej – placówek wspierających dorosłych oraz dzieci i młodzież oraz placówek ochrony zdrowia psychicznego z lekarzami pierwszego kontaktu. Kryzys psychiczny jednego członka rodziny dotyka ją całą, zdarza się też, ze kilka osób w rodzinie może mieć problemy wymagające wsparcia.
O tym, na czym polega idea leczenia środowiskowego, na której opiera się obecna reforma można przeczytać w publikacji EUCOMS dostępnej jako PDF na stronie www.czp.org.pl EUCOMS jest to organizacja skupiająca dostarczycieli usług w zakresie środowiskowej ochrony zdrowia psychicznego przy Wspólnocie Europejskiej.
Dziękujemy wszystkim Pacjentom i ich Bliskim za zaufanie, które dali centrom zdrowia psychicznego korzystając ze wsparcia. Dziękujemy wszystkim członkom Personelu centrów zdrowia psychicznego za trud, zaangażowanie, oddanie swojej pracy.
Zespół Biura ds. pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego
Kontakt: npozp@ipin.edu.pl
Kontakt do rzecznika prasowego biura: kszczerbowska@ipin.edu.pl
